Arjen Anthony Lucassen (Ayreon) – . Ik ga ervan uit dat het om de kwaliteit gaat van de muziek

Het is voor een reviewer bij Rockportaal met een fulltimebaan niet (altijd) mogelijk om op een doordeweekse dag een interview af te nemen. Daar heb je wel even de tijd voor nodig. Gelukkig is Arjen Anthony Lucassen, die met het laatste Ayreonalbum Transitus (wederom) de eerste plaats van de Nederlandse album top 100 wist te behalen, bereid om in het weekend af te spreken. En zo bel ik hem via Skype op een druilerige zaterdagmiddag om even van gedachten te wisselen over het album Transitus. Die morgen is hij nog bezig geweest met een column voor het blad Lust For Life. Het wilde niet zo vlotten, dus heeft hij eerst wat hulp van G. ingeroepen. De uiterst sympathieke multi-instrumentalist en componist zit meteen op zijn praatstoel.
Allereerst natuurlijk gefeliciteerd met de nummer 1 in Nederland
Dank je wel. Het blijft een spannende tijd wanneer je album uitkomt en dat het dan weer op nummer 1 terecht komt is natuurlijk hartstikke mooi. Daarbij is het mooi dat ik zelfs ruimschoots boven Prince ben geëindigd. Voor iedere 100 albums van Transitus zijn er ‘maar’ 32 van hem verkocht afgelopen week.
Heb je nog reacties bekeken?
Toevallig heb ik alle reviews uitgeprint om ze eens te gaan lezen. Vind ik toch prettiger dan van een beeldscherm aflezen. Ben wel benieuwd hoe het opgepakt wordt, maar reacties zeggen mij eigenlijk niets. De reacties zullen ongetwijfeld ook heel divers zijn, omdat Transitus toch iets anders is dan de andere Ayreonalbums. Oorspronkelijk was het hele verhaal gepland als een muzikale soundtrack voor de film die we zouden maken, maar Corona heeft daar een stokje voor gestoken. Ik was al ver in gesprek met Dick Maas om de film te gaan draaien, maar het is lastig, zeg maar onmogelijk, om met de huidige coronamaatregelen ook maar iets te filmen. Ik had toen geen zin om nog jaren te wachten totdat het allemaal wel mogelijk zou zijn, dus hebben we het album maar uitgebracht. In eerste instantie wist ik niet zo goed onder welke noemer ik Transitus zou gaan brengen. Het paste niet in een project dat ik al eerder had gedaan en een nieuw project zag ik eigenlijk ook niet zo zitten. Ik vond het ook geen solo-album omdat ik sowieso geen noot zing op het album. Bij Mascot vonden ze dat de muziek op Transitus wel heel veel overeenkomsten had met het eerdere Ayreonwerk. Alle ingrediënten van het Ayreongeluid zitten in de muziek, dus uiteindelijk hebben we besloten om het dan ook onder de naam van Ayreon uit te brengen. Wanneer je alle albums van Ayreon bekijkt,  is het niet de eerste keer dat een album buiten het ‘verhaal’ valt. Actual Fantasy en The Theory Of Everything zijn daar mooie voorbeelden van.
Het brengt dan toch verwachtingen met zich mee, lijkt mij.
Daar heb je helemaal gelijk in. Hoewel het erg lijkt op de muziek op de andere Ayreonalbums is het toch weer anders dan sommigen zich zullen hebben voorgesteld. Er zullen zeker ook mensen teleurgesteld zijn wanneer ze Transitus beluisteren. Vooraf hebben we met diverse video’s al wel het nodige laten horen want één single van het album afhalen en uitbrengen is geen optie. Het is onmogelijk om er één element uit te halen omdat alle composities samen het verhaal vertellen. Maar in de trailer konden we genoeg kwijt om mensen alvast een beetje voor te bereiden.
Zelf heb ik Fatum Horrificum aan het begin van het album wel gezien als lange trailer, zeg een soort samenvatting, van het album.
Fatum Horrificum is eigenlijk gewoon zes nummers in één compositie. Dat komt doordat ik bij ieder stuk op het album een film/video in gedachten heb gehad. Fatum is een soort filmscène wat de film zou kunnen inleiden.
Gaat het ook daadwerkelijk een film worden in de toekomst nu het album is uitgebracht?
Heel lang is er niet over gepraat, maar nu met de release van Transitus is het eigenlijk geen geheim meer dat de film er komt. En die gaat er ook komen. Het gaat wel over veel geld, dus er is nog wel wat werk aan de winkel. En dan praten we niet over een sci-fi-film, want dat kost helemaal miljoenen aan euro’s.
Terugkomend op Fatum Horrificum. Er zijn toch wel elementen hier die ik op het album weer tegenkom. Bijvoorbeeld een bepaald drumritme komt zeker ook terug in Hopelessly Slipping Away.
Dat heb je goed gehoord. Er zijn een aantal thema’s die steeds terugkomen op het album. Soms op eenzelfde manier, maar soms ook in een andere muzikale gedaante. Het is een beetje musical-eigen om dit op die manier in te zetten.
Die elementen van een musical pas je inderdaad vaker toe.
Dat is inderdaad zo opgebouwd. Niet iedereen zal het altijd even mooi vinden, maar uiteindelijk moet een verhaal ook groeien en verandert soms. Kijk naar Jesus Christ Superstar. Eerst was er een album met Ian Gillan, toen kwam de film met Ted Neeley en pas later werd het in het theater opgevoerd. Telkens waren er toch weer andere accenten die naar voren kwamen.
Ben je nu ook begonnen met de film in gedachten?
Gewoonlijk begint een idee altijd met muziek. Tenminste, zo ging het voorheen altijd. Nu was het een keer anders en had ik het verhaal al in gedachten. Ik wilde dat het zich af zou spelen in d 19^e eeuw, het moest een soort horrorverhaal worden en ik had al wat zangers in gedachten. Toen ik eenmaal aan de slag ging, bleek het verhaal wel steeds te veranderen. De keuze van zangers die mee wilden werken zorgde er al voor dat het verhaal soms een andere wending kreeg soms.
Je hebt ook wel weer wat andere zangers aan de Ayreonfamilie toegevoegd?
Dit keer heb ik niet alleen geluisterd naar de stemmen. Wanneer ik een zanger(es) in gedachten had, moest het ook wel in een film passen. Ze moesten naast goed zingen ook een bepaalde uitstraling hebben en kunnen acteren. We hebben de zangers ook allemaal auditie laten doen om te zien of ze én konden zingen én of ze konden acteren. En dan bedoel ik ook audities met allemaal kleding en zo. We hebben veel van dit soort video’s dan ook in de clips voor het nieuwe album gestopt. Eerst wilden we alleen lyricvideo’s doen, maar we hadden al die opnamen met kostuums gewoon liggen, dus het lag voor de hand om juist deze fragmenten te gebruiken in de video’s die zijn verschenen voor Transitus. Een mooi voorbeeld hiervan is de video bij Talk Of The Town.
Het doet me een beetje denken aan het werk van de band Avatar.
Nou, dat zou kunnen. Ik kende de band eigenlijk niet, maar toevallig heeft de zanger Johannes een keer contact met mij opgenomen. Hij heeft een eigen radioprogramma en had mij gevraagd om iets met een ghoststory te doen voor hem. Ik heb toen ook de muziek van Avatar geluisterd en ik moet zeggen dat me dat wel beviel.
Ook zij werken graag met video’s, een verhaal en hebben afgelopen jaar ook een film gemaakt.
Oh, dat is nieuw voor mij. Ik begreep zelf van Dick Maas dat een ‘echte’ film minstens 75 minuten moet duren omdat het anders niet in de bioscopen wordt gedraaid.
Wat betreft de muzikanten en zangers blijf ik het idee houden dat iedereen zit te wachten tot jij een keer belt voor een Ayreonproject.
Haha, nou dat is niet zo hoor. Mensen die mij of mijn muziek niet kennen, zijn er niet zo happig op om mee te doen. Binnen de progscene valt het misschien nog wel mee, maar daarbuiten hebben ze vaak geen interesse. Wij zijn progressief en staan open voor andere dingen. Zo zou ik er serieus over nadenken wanneer iemand mij vraagt voor een hiphopnummer. Ik vind het vreselijke muziek, maar ik zou er zeker over nadenken. Lijkt me op zich wel mooi. Maar andersom lukt het vaak niet. Ik zou het wel gaaf vinden om bijvoorbeeld iemand als Johnny Rotten op een album te hebben, maar die kans is wel heel erg klein. Ik heb voor de diverse rollen dan ook een lijstje met vijf mensen die ik dan benader. Soms krijg je geen reactie of melden ze netjes dat ze geen tijd hebben. Wanneer iemand wel geïnteresseerd is, beginnen de onderhandelingen. Vaak komt er dan maar één persoon uit de bus.
Voor de rol van de vader had ik naast Dee Snider ook nog Alice Cooper, Rob Halford of Jack Black in gedachten. Bij Jack kreeg ik trouwens zo’n: ik-heb-momenteel-geen-tijd-sorry-antwoord. Die onderhandelingen kunnen soms maanden duren en die tijd heb ik soms gewoon niet. Bij acteurs is het nog erger. Die hebben het altijd allemaal erg druk. Voor de acteurs heb ik daarom meestal een lijstje van tien à twintig personen.
Ik ben erg blij met Tom Baker, maar die hele zoektocht begint bij zo’n castingbureau die allemaal stemmen in hun voorraad hebben. 98% van die mensen ken je niet eens. En de 2% die overblijft zijn erg gewild. Ook natuurlijk allemaal superdruk en ze doen alleen wat ze willen en vragen dan ook nog eens een flinke prijs. Bij Tom Baker was het geweldig toen we er doorheen kwamen. Toen we een deal hadden was ik erg blij, maar toen moest Tom nog zijn goedkeuring geven. Maar het is geweldig dat hij het wilde doen. Hij was toch mijn held toen ik een stuk jonger was en hij als Dr. Who op televisie het ene na het andere avontuur beleefde. Ik genoot ervan. We hebben in Engeland heerlijke dagen gehad met Tom om zijn gedeelte op te nemen. Dat waren toch wel fantastische dagen. Het was allemaal de moeite waard. Tom is een geweldige man met veel gevoel voor humor en een bijzondere vorm van sarcasme die mij wel aanstaat.
Wanneer we terug gaan naar het album weet ik dat het verhaal zich afspeelt in de 19^e eeuw, maar soms klinkt het ook wel weer middeleeuws waardoor ik een beetje in de war raakte.
Dat het zich afspeelt in de 19^e eeuw is natuurlijk ook maar een gedeelte van het album. Een groot gedeelte speelt zich in Transitus. Ik snap wel wat je bedoelt, maar je kunt geen totaal folkalbum maken met 19^e eeuwse muziek. Daarom is Transitus ook een belangrijke plaats. Het is wat ze noemen ‘Purgatory’ of ‘Limbo’. Het bevindt zich ergens tussen hemel en hel. Transitus is eigenlijk ook min of meer vanzelf ontstaan. Eerst had ik Simone Simons in gedachten voor Abby. Zij was de dienstmeid op wie Daniel verliefd zou worden. Toen hoorde ik Cammie zingen. Het bleek dat zij bij Oceans Of Slumber allemaal grote Ayreonfans waren en ineens was Cammie Abby geworden. Haar stem paste precies en ik vond het eigenlijk wel interessanter om een dienstmeid met een donkere huidskleur in het verhaal te passen. Dat paste goed voor die tijd en het blijkt ook nu nog een actueel onderwerp te zijn, hoewel de keuze hiervoor allang was gemaakt voordat Black Lives Matter in het nieuws kwam.

Hier zie je meteen hoe het verhaal zich heeft ontwikkeld en is veranderd. Want in eerste instantie had ik Simone Simons als Abby in gedachten. Zij zou de grote rol gaan spelen, maar dat veranderde met de komst van Cammie. Maar ik wilde Simone er wel graag bij hebben. Dus zo is eigenlijk ook Transitus ontstaan. Ik vind het altijd heerlijk om met Simone te werken en bij Ayreon kan ze altijd iets heel anders doen dan ze in Epica gewend is. Epica heeft veel meer opera-elementen en is vaak meer episch neergezet. Bij Ayreon is het toch een andere setting en komt de komische kant van Simone ook wat meer naar voren.
Ik heb het idee dat je de compositie Get Out! Now! helemaal hebt geschreven voor Dee Snider.
Ik had Dee Snider wel in gedachten voor de rol. Hij heeft niet alleen een heerlijke stem. Trouwens een stem die naarmate hij ouder wordt, ook steeds sterker lijkt te worden. Dat is soms bij oudere zangers wel anders. Dan neemt het stemgeluid toch in kracht af. Dee Snider heeft daarnaast een heerlijke persoonlijkheid en een fantastische uitstraling. Maar ik heb het niet voor hem geschreven. Het moest wel knallen dat nummer met dat 80’s gevoel in de Vengeancestijl. Ik heb het zelfs een beetje aangepast aan het stembereik van Dee. Ik zou voor Alice Cooper bijvoorbeeld ook het een en ander moeten passen omdat hij wat lager zit qua stembereik. Dee heeft zijn bijdrage trouwens niet in mijn studio opgenomen. Hij heeft het zelf opgenomen en ik kreeg alle takes die hij had opgenomen van hem. Geweldig. Ergens is het gewoon leuk dat hij juist deze rol speelt. Zelf komt hij over als de vrijbuiter, terwijl hij in deze rol de nogal dogmatische vader moet spelen. Precies het omgekeerde van wat hij uitstraalt.
Ten aanzien van de gasten viel het mij ook op dat je Tom Baker en Tommy Karevik een prominente rol hebt toebedeeld. Lijkt mij dat juist de musical Tommy in je achterhoofd zong.
Dat is grappig dat je het aanhaalt. Tijdens de opname vroeg ik Tommy Karevik ook of Tommy zijn favoriete (rock)musical was. Maar hij keek mee aan of hij vuur zag branden en had er nog nooit van gehoord. Waarschijnlijk een andere generatie en ik moet zeggen dat de musical Tommy tegenwoordig misschien ook wel als enorm ouderwets wordt gezien.
Wel toevallig dat ook Elton John volgend jaar zijn laatste optredens gaat geven.
Ja, ook Elton John is niet meer één van de jongsten. Je ziet dat toch wel meer om je heen dat bands ermee gaan stoppen. Ik zie wel dat het voor sommigen gewoon teveel wordt, zoals voor Elton John. Daarnaast kan het ook best lucratief zijn om een afscheidstournee te doen want dat brengt meestal wel wat geld in het laatje. Dat heb ik met Vengeance ook zo ervaren. Op een gegeven moment ben je het misschien wel eens zat om altijd maar die nummers te blijven spelen die het publiek wil horen. Wanneer je daarnaast niet echt meer creatief een punt kunt maken met nieuw werk kan dat een reden zijn om er een punt achter te zetten. De afscheidstour van Vengeance was ook heel succesvol en dan is er toch zo’n stemmetje dat je dan influistert om toch door te gaan. Maar nee, het was bij Vengeance genoeg. Dat is ook wel het voordeel van bijvoorbeeld de Ayreonprojecten omdat je daar altijd weer flink met jonge mensen kunt gaan werken en iets nieuws en fris neer kunt zetten.
Transitus heeft die jonge garde en dat past misschien ook wel in het liefdesverhaal op het album. Hoe belangrijk is liefde eigenlijk voor jezelf?
Liefde is heel erg belangrijk voor me. Dertig jaar geleden zou ik je een ander antwoord hebben gegeven. Toen was het 100 % muziek en de liefde volgde dan vanzelf, maar tegenwoordig is het precies andersom. Als er geen liefde is, is het toch allemaal erg leeg. Ik heb een tijd gehad dat ik toch vrij depressief was, ik heb een scheiding meegemaakt en het bleek dat niets hielp om uit de misère te komen. Er was geen vorm van muziek die mij toen kon helpen, maar de liefde van Lori heeft me wel uit een dal gehaald. Lori is enorm belangrijk voor mij en komt dan ook op de eerste plaats en muziek volgt tegenwoordig daarna.
Heeft ze geen zin om weer gitaar te spelen op je albums. Bij de Guilt Machine, dat ik een fantastisch project vind, was ze toch van de partij.
Ik ben ook heel erg tevreden over het album van Guilt Machine. Wanneer ik het weer terugluister, weet ik dat er nooit een deel 2 zou kunnen komen. Dat album is niet te overtreffen, los van het feit dat alle  muzikanten waarschijnlijk ook niet meer beschikbaar zijn. Maar Lori heeft het veel te druk met andere dingen die ze leuk vindt en erg goed doet. Ze heeft nu haar eigen fotostudio waar ze heel druk mee is en maakt filmpjes op YouTube met Engelse lessen. Ze zou ook niet zomaar meer mee kunnen doen. Gitaarspelen op een album of live is toch topsport en dat moet je iedere dag onderhouden en oefenen. De gitaren staan er natuurlijk nog wel, maar zomaar weer even gaan spelen, zit er niet meer in nu.
Ik lees zelf wel eens verslagen of review door die ik ooit heb geschreven en ben wel eens verbaasd van de dingen die er dan staan. Dan kan ik niet geloven dat ik dat toen heb verzonnen en zou het ook geen tweede keer kunnen doen. Heb jij dat dan ook met Guilt Machine.
Met Guilt Machine heb ik dat zeker, maar dat zit ook wel in mijn aard. Wanneer ik bezig ben met het schrijven van muziek vind ik het geweldig, daarna vind ik het helemaal niets. Meestal wanneer het album wordt uitgebracht en achteraf kan ik muziek ervaren als het beste dat ik ooit heb gemaakt.
Ook Transitus is uitgebracht door Mascot Label Group. Je hebt enige jaren geleden de overstap gemaakt van InsideOut Music naar Mascot. Hoe is dat eigenlijk bevallen?
Ik ervaar dat iedere dag als heel erg positief. Mascot is een echt vriendenbedrijf waar mensen heel intens met elkaar samenwerken. Het contact met Mascot is ook heel intens en we hebben heel veel contact. Bij Mascot is het daarnaast heel goed geregeld. Voor alles hebben ze daar een functie die door iemand wordt bekleed. InsideOut Music valt weer onder Sony en dat heeft zijn voordelen, maar het onderlinge contact is veel minder vergeleken met Mascot. Ze komen ook altijd weer met nieuwe ideeën. Zo vroegen ze me om een kerstsingle te maken. Ik had daar natuurlijk helemaal geen zin in, maar ben toch begonnen. Ik had hiervoor wel wat kerstvreugde nodig en heb dat tegen de mensen bij Mascot gezegd. Diezelfde dag nog hebben ze iedereen opgetrommeld om in een vergaderzaal een uur lang kerstliedjes te zingen, te proosten en kerstgeluiden te maken. Dat korte lijntje is gewoon veel prettiger. Ook letterlijk, want het bedrijf zit op een half uurtje rijden van mij vandaan. Doordat insideOut Music zo groot is, is het ook minder persoonlijk en ik vind de samenwerking met korte lijntjes wel prettiger. Ze komen ook altijd met ideeën over filmpjes voorafgaand aan een release.

Ja, het was me al opgevallen dat je gretig gebruik maakt van de platforms op sociale media. Lijkt me toch niets voor jou.
Nee, dat is het ook niet. Maar bij Mascot hebben ze altijd wel leuke nieuwe verzoeken. “Joh, kun je niet even een filmpje maken voor dit of voor dat? Jij kunt dat zo goed. Mensen vinden dat fijn.” Ze stimuleren me om het dan te doen en dat is ook wel heel erg fijn achteraf. Voor Transitus wisten ze me ook flink te inspireren en werd er een flinke hype neergezet met wedstrijden wie er op het album zou spelen of een Q&A livestream. Het is allemaal veel werk met al die filmpjes en tekst maar mensen vinden het geweldig. Het is superpromotie.
Meestal kom ik niet tot het goede antwoord bij de vragen wie er op het album gaat spelen.
Ik vind het ook onvoorstelbaar dat mensen soms iemand gewoon herkennen aan alleen het gitaarspel. Je kunt mij een fragment van Joe Satriani laten horen, maar ik hoor ook niet zo gauw wie dat dan speelt. Maar het blijkt dat er voor iedereen een publiek is. Hoe onbekend iemand ook lijkt te zijn. Een goed voorbeeld is Johanne James die als drummer van Treshold wel bekend is, maar als zanger niet heel erg. Toch zijn er dan mensen die zijn stemgeluid herkennen. Onvoorstelbaar. Je ziet ook dat als één iemand een antwoord geeft, veel mensen dat voorbeeld gewoon volgen. Je kon dan ook een stripboek winnen, nietwaar.
Dat stripboek is wel uniek. Heb ik nu het idee dat er steeds meer varianten komen bij een album?
Nee, dit keer zijn er toch wel minder. De versie met twee cd’s en een DVD is er dit keer niet bij. Achteraf vind ik dat toch wel jammer. Door de corona zijn er gewoon vreemde beslissingen genomen die achteraf wat minder goed uitvallen. Dat stripboek is wel heel erg mooi. Zeker omdat je het ook gratis bij het album ontvangt.
En de perikelen rond de lyrics van het album?
Ja, ook zo iets dat er doorheen is geschoten. Ik ben erg pietluttig en iedere verkeerde komma valt me op, maar dat de teksten er niet bij waren, was er bij ingeschoten. Het was ook een beetje chaotisch. Dat Earbook was er en dat kostte maanden, maar iedereen wilde dat het album er zou komen. Stress bij de fabriek of die het allemaal voor elkaar zouden krijgen op tijd. Corona en haast zijn geen goede vrienden.
Krijgt Transitus nog een vervolg?
Nee, dat denk ik niet. Transitus is een eenmalige zijstap. Het heeft zoals we al eerder bespraken, raakvlakken met Ayreon en zodoende is het een Ayreonalbum geworden. Maar het verhaal staat op zich en heeft daarmee overeenkomsten met The Theory Of Everything. Wat mensen ervan zeggen is dan ook dubbel. Ik ga ervan uit dat het om de kwaliteit gaat van de muziek. Dat is voor het allerbelangrijkste. En zo om en om is er een Ayreonalbum dat niet in het grote verhaal past. The Source was wel een typisch Ayreonalbum. Wel een Ayreon op safe. En dat ook wel prettig moet ik zeggen. Er is voor mij echter geen verschil of ik op safe ga of risico’s neem, zoals nu met Transitus. Zolang het muziek is waar je je goed bij voelt, is het ook goed.
Laat je je dan nog sturen door de Circle of Trust?
Uiteindelijk bepaal ik wat er op een album komt. Ze zijn wel degelijk belangrijk en veranderen soms mijn perspectief. In Talk Of The Town gebeurde dat bijvoorbeeld. Ze hebben daar accenten toegevoegd die ingepast zijn in de compositie. Wanneer 80% van hen ook zegt dat iets niet werkt, luister ik daar zeker wel naar.
Transitus in weer op 1 binnen gekomen in de albumcharts. Is het niet eens tijd dat je een Edison krijgt voor je muziek?
(het blijft even stil) Eigenlijk doet dat me niets zo’n Edison. Ik heb enorm veel zeer loyale fans die er telkens weer voor zorgen dat het album goed verkocht wordt. Daardoor gebeurt het. Ik maak geen muziek die op de radio wordt gedraaid. Mijn muziek is wellicht wat vreemd en zeker niet mainstream. Een brede erkenning in Nederland zal ik niet krijgen. Het hoeft voor mij ook niet. Er gaan andere werelden open die misschien wel interessanter zijn. Ik wil de fans verwennen en dat blijkt te lukken. Een award is ook iets dat nooit objectief is. Ik heb ooit wel eens een award gekregen in Engeland. Eerst voelde ik me natuurlijk vereerd, maar wilde er toch vanaf zien, maar toen was alles al geregeld. Ik vond het maar niets dat ik op het podium stond terwijl Rick Wakeman en Peter Gabriël in het publiek zaten. Ik heb nog wel een speech gekregen want dat is toch wat iedereen wil. Maar een Edison? Nee hoor dat hoeft niet. Ik ben gezegend met mijn fans en daar doe ik het allemaal voor.