Ayreon (Arjen Anthony Lucassen) – De echte vragen in het leven trekken me aan

De laatste Ayreoncd 01011001 dateert van 2008 en was een succesvol album, maar eveneens een immens project met de hoeveelheid gasten en de gecompliceerde verhaallijn. Arjen Anthony Lucassen zelf moet vandaag de dag toegeven: “Het geheel werd té gecompliceerd — zelfs voor mij”. Ayreon werd even in de pauzestand gezet en sommige boze tongen beweerden dat het Ayreontijdperk was afgesloten. Maar niet Arjen zelf. Hij heeft altijd gezegd dat Ayreon terug zou komen, wanneer hij zou kunnen beginnen met helemaal niets en helemaal anders te werk zou gaan. Dat betekent niet dat bezige baas Arjen stil heeft gezeten. De “verzamelaar” Timeline zag in 2009 het levenslicht, evenals het projekt Guilt Machine. In 2010 de tweede cd van het projekt Star One en vorig jaar zijn eerste echte solocd Lost In The New Real. Nu, aan het eind van 2013, is daar de release van een nieuwe Ayreoncd: The Theory Of Everything. Voor mij de meeste emotionele Ayreoncd tot dusver. Ik ben heel blij dat ik Arjen aan de telefoon heb om hem het nodige te vragen over zijn nieuwe product. Hij klinkt ontspannen en het is prettig om hem te spreken.
Nu is The Theory Of Everything af. Hoe is je ‘gevoel’ wanneer je de laatste hand legt aan de cd en hij dus ‘af’ is?
Arjen: Het is altijd een heel proces om een cd te maken. Wanneer ik eraan begin denk ik altijd: “Oh, dat gaat me nooit lukken”. Naarmate de cd vordert, voel ik me al weer wat beter en aan het einde ben ik ontzettend tevreden en voel mezelf een genie. En dan…..gaat de cd naar de maatschappij en duurt het drie maanden voordat de cd uitkomt. In die tijd word ik altijd erg onrustig en onzeker. Dan hoor ik ook weer dingen die ik misschien toch weer anders zou doen. Ik krijg in die periode wel wat reacties op het werk. Positieve én negatieve. En je weet het zelf. Eén negatieve reactie kan alle positieve als sneeuw voor de zon doen verdwijnen. Na een jaar kan ik echter en vooral objectiever naar mijn eigen werk luisteren.
Ik heb begrepen dat de pre-order goed verloopt.
Arjen: Oh ja. Dat gaat als een speer. We hadden meer t-shirts ingeslagen dan vorige keer, maar die waren binnen de kortste keren uitverkocht. We zijn al weken bezig met inpakken en labelen en het hele huis staat hier al enige tijd vol met dozen en vooral met mensen die mij helpen. Maar het is natuurlijk fijn dat het zo goed loopt.
Even terug naar het proces. Wanneer je bezig bent met het creëren van je muziek. Maak je dan nog gebruik van referentiepunten uit je omgeving?
Arjen: Ja hoor. Die heb ik wel zeker. In eerste instantie is Lori (Linstruth:red) niet alleen mijn vriendin, manager en daarnaast een uitstekend muzikant. Zij kan dingen goed- en afkeuren in het proces. Zij is onderdeel van mijn Circle Of Trust: mensen die ik 100% vertrouw op hun oordeel. In die cirkel zitten onder andere mijn broer, mijn ex en wat goede vrienden. Ik stuur hun tijdens het gehele proces demo’s en zij geven hier een oordeel over. Ik ken ze zo goed, dat ik ook op hun oordeel af ga. Ik ben ook gevoelig voor kritiek. Vroeger was ik heel zeker van mezelf en vond ik wat ik deed, heel goed. Tegenwoordig ben ik meer vatbaar voor wat ze zeggen. Dat heb ik in de loop van de jaren ook wel geleerd. Op mijn eerdere werk wist ik precies hoe ik een zangpartij wilde hebben en stond erop dat het zo ook zou klinken. Zangers als Bruce Dickinson en Fish hebben dat wel enorm veranderd. Zij deden dan ineens iets dat ik niet in mijn hoofd had, maar wat wel veel beter klonk. Mijn perspectief is hierdoor wel veranderd.
Ervaar je in het hele proces een mate van druk om te presteren? Menigeen heeft jaren gewacht op een nieuw Ayreonproject. Ik kan me voorstellen dat je dat als extra druk zou kunnen ervaren.
Arjen: Dat het een nieuwe Ayreoncd zou worden, maakte het wel weer spannend. Die spanning ligt trouwens ook voor een groot gedeelte in mijzelf. Het nieuwe project moest een uitdaging worden. Ik wilde niet weer science-fiction en daarnaast wilde ik ook geen zangers gebruiken die in het verleden al hun medewerking hadden verleend aan een Ayreonproduct. Dat maakte het zeker ook tot een uitdaging. Daarnaast is het natuurlijk ontzettend fijn om te weten dat zoveel mensen wachten op een nieuwe Ayreoncd. Dat is de gezonde spanning. Want daar werk ik uiteindelijk voor, om iets moois op de wereld te zetten waar mensen van kunnen genieten.
Je had het al over het gebruik van nieuwe (onbekende) zangers/zangeressen. Is het werken met deze minder geroutineerde muzikanten makkelijker of anders dan met mensen als een Rick Wakeman, Keith Emerson of Cristina Scabbia?
Arjen: Het werken met nieuwe talenten is niet anders. Toen Bruce Dicksinson bijvoorbeeld kwam zingen, was ik eigenlijk totaal niet gespannen. Bij Michael Mills lag dat weer heel anders. Ik kwam hem tegen op Youtube waar hij Bohemiam Rapsody vertolkt, alleen begeleid door zijn akoestische gitaar. Ik vond en vind het geweldig en keek eigenlijk wel tegen hem op. Werken met hem vond ik vooraf dan wel gespannen. Wat moest ik verwachten? Michael blijkt echter een heel beleefde en vooral bescheiden jongen te zijn die al in Nederland verbleef voor de opnamen, maar mij niet durfde te storen in het opnameproces. Hij heeft enige tijd in Amsterdam in een jeugdherberg overnacht totdat ik hem belde. Ongelooflijk.
Sara Squadrani is een heel bijzondere zangeres. Ik was op een gegeven moment op zoek naar een zangeres, maar kon werkelijk niet de stem vinden die ik zocht voor The Girl. Toen kreeg ik een mail van een kerel met flink wat namen van zangeressen (Arjen stopt heel even met zijn verhaal en begint dan hard te lachen. Niet alleen zijn lach is aanstekelijk. Ik ben ook min of meer vereerd). Joh, Maurice, het was echt ontzettend fijn om die mail van jou te krijgen met al die namen. Ik heb je mail dan ook helemaal doorgenomen en alle links naar Youtube en dergelijke doorgenomen. Ik kon het maar niet vinden, tot ik bij Sara kwam. Dat was de stem die ik zocht. Ik heb meteen via Facebook contact met haar gezocht en haar een instrumentaal stuk gestuurd, met de vraag of zij dat in kon zingen. Na vijf minuten kreeg ik bericht terug en had ze op haar mobiele telefoon het stuk ingezongen. Ik had de stem. Bedankt, want zonder jouw mail had ik Sara waarschijnlijk niet gevonden.
Ik heb er zelf veel plezier aan beleefd en ben heel blij dat ik je heb kunnen helpen in je zoektocht. Maar weer terug naar The Theory Of Everything. Door vanaf nul te beginnen heb je een uitdaging gevonden, evenals door te werken met onbekende zangers. Waren er ook muzikale uitdagingen?
Arjen: Jazeker. Ik ben op een heel andere manier te werk gegaan dit keer. Vroeger had ik allemaal ideeën die ik dan ging verzamelen en daar een geheel van maakte. Dit keer had ik gewoon één idee en ben begonnen met componeren. Het ene muziekstuk leidde tot het volgende. Ik heb alles dus chronologisch geschreven én opgenomen dit keer. Dat resulteerde in één nummer van drieëntwintig minuten en toen weer een nummer van twintig minuten. Vier lange nummers is wel heel erg veel, dacht ik toen nog. Ik heb toen naar aanleiding van een idee uit mijn Circle of Trust het geheel in stukken gedeeld, negenendertig in totaal. Uiteindelijk zijn er naar aanleiding van The Hitchhiker’s Guide To The Galaxy tweeënveertig geworden.
En toen de teksten. Waar ligt de basis van de verhaallijn?
Arjen: Ik had wel een idee over een genie of zoiets. Samen met Lori heb ik een aantal films bekeken die over genieën gaan. Vooral ook om te kijken wat wel kan en wat niet. De muziek is echter de basis. Pas wanneer ik de muziek klaar heb, komen de teksten. Terwijl ik met het verhaal bezig was, heb ik het veelvuldig met Lori besproken. Toen we een documentaire over The Theory Of Everything zagen, kreeg het verhaal meer vorm. Over een genie dat het vraagstuk oplost. Belangrijk was voor mij dt het verhaal makkelijk te volgen zou zijn. Ik besloot daarop geen refreinen te schrijven of moeilijke woorden of rijm te gebruiken. Gewoon een verhaal. Aan het eind blijft er nog wel wat te raden over. Veel mensen hebben ondertussen een bepaalde visie over het einde, maar ik zeg nog niets. Ik heb wel een idee, maar waarschijnlijk krijgt het een deel twee.

Wanneer we ons richten op het verhaal. Wat zou je willen zeggen over de relatie van de vader met de zoon?
Arjen: Dat is niet heel makkelijk te antwoorden. De relatie is niet goed, maar is zeker ook niet slecht. De vader is enorm gedreven en je kunt je afvragen wanneer je het verhaal bekijkt: hoe ver kun je gaan om je dromen te verwezenlijken? De vader gaat daar ver in. Hij wil wel heel graag aandacht geven aan zijn zoon, maar hij wil anderzijds zó ontzettend graag de theorie oplossen. Zo graag dat hij heel ver gaat daarin.
Er komen nog wat maatschappelijke en ethische voorbeelden langs in het verhaal. Jaloersheid, hebzucht, aanzien, labellen van mensen met een stoornis. Wil je de luisteraar nog een boodschap meegeven?
Arjen: Nee, absoluut geen boodschap. Zo is het verhaal niet gemaakt en ik zie het ook niet mijn taak om een boodschap over te brengen. Ik ben een muzikant en mijn taak is om mensen te vermaken, niet om ze te onderwijzen. Ik vertel geen verhaal waar ik niet achter sta en vertel op een bepaalde manier wel mijn mening. Ik ben echter helemaal geen moraalridder. Dat mensen aan het denken gezet worden, is wel leuk, maar niet de voornaamste reden.
Is er een rol in het verhaal waarmee je je zelf zou kunnen identificeren?

 
Arjen (denkt na): Ik ben wel heel gedreven, net als de vader, maar ik zou mijn vriendin niet verwaarlozen. Ik heb daar een grens in. Ik voel ook wel wat voor The Prodigy. Mezelf afzonderen in een vuurtoren, zoals hij doet, om aan iets te werken. Ik zie eigenlijk een beetje van mezelf in alles.
Ook de Rival?
Arjen (lacht): Ik dacht zelf nog. Ook de rival? Maar ik denk het wel. Ook ik ben heel competitief. Ik kon bijvoorbeeld heel goed tekenen toen ik tien à elf jaar was en toen kwam er iemand anders, waarvan ik vond dat hij beter was en toen had ik het wel gezien. Dat had ik ook met gitaarspelen. Ik vond dat ik goed gitaar kon spelen tot Yngwie en Steve Vai kwamen. Zelfs een oude schoolvriend die ik een paar jaar niet had gezien, kon ineens gitaar spelen. Ik werk misschien daarom wel graag alleen. Ik maak mensen om mij heen gek, omdat ik nogal perfectionistisch ben. Gelukkig niet eigenwijs. Als ik zeker ben van bepaalde dingen, dan duld ik geen tegenspraak en dat is ook de reden dat menig producer in het verleden gillend weg is gelopen. Maar ja, ik ben een goede producer. Ik ben ook nederig en absoluut geen genie, maar ik weet waar mijn mogelijkheden liggen en waar niet. Ik zie het grote plaatje en ben in staat om de goede mensen bij elkaar te zetten. Dat peil van Jesus Christ Superstar en Tommy, dat kan ik niet, maar ik kom toch een heel eind.
Toch wil ik je daarin tegenspreken. Wij zijn opgegroeid met Jesus Christ Superstar, War Of The World en Tommy. Daar ligt onze referentie. Dat komt door onze leeftijd. Voor mijn zoon van vijftien ben jij diegene die zijn Jesus Christ Superstar heeft geschreven.
Arjen: Ja, zo zou je het kunnen bekijken. Mijn smaak is ook zo breed en kent zoveel muziekstijlen door elkaar dat ik daarmee mijn eigen stijl heb gecreëerd
En wat maakt The Theory Of Everything dan toch een typisch Ayreonproduct?
Arjen: De combinatie van stijlen die zijn verenigd in dat ene muziekstuk. Bij Star One richt ik me op de metalkant; de Guilt Machine heeft meer het atmosferische zoals Pink Floyd, Ambeon is elektronisch en mijn solo stond vol met losse liedjes. In Ayreon zijn al deze stijlen verenigd, samen gesmolten. De side-projekten moet je zien als uitstapjes met Ayreon als het moederschip.
Hoewel je bewust hebt gekozen voor nieuw talent vinden we Ed Warby wederom achter de drumkit. Wat betekent Ed voor jou?
Arjen: Ed vertrouw ik voor 100%. Wij zijn gewoon een twee-eenheid. Wat ik in mijn hoofd hoor en verzin, drumt hij én doet dan nog wat extra. Het wordt met Ed altijd beter dan ikzelf heb bedacht. Ik heb ook geen idee wat ik zonder Ed zou moeten.
Daarnaast zijn ook Jeroen Goossens ( fluit), Maaike Peterse (cello’s) en Ben Mathot (viool) weer van de partij.
Arjen: Die mogen we zeker niet vergeten. Alle drie voegen ze iets extra’s toe aan de muziek. Wanneer ik Jeroen bel om wat in te spelen, neemt hij ook zijn hele instrumentarium mee. Het zijn geen broodmuzikanten die braaf spelen wat ik ze voorleg. Ze komen graag en werken inspirerend, denken mee en spelen met hun ziel en zaligheid.
En zorgen voor de nodige folkelementen…
Arjen: Inderdaad. Ik ben helemaal gek van folkmuziek. Een Bob Dylan, Donovan en de Fairport Convention. Heerlijke muziek.
Heb jij tot slot nog wat met het woord ‘equation’ dat al meermalen in de Ayreongeschiedenis voorkomt?

Arjen: Het is dat jij het zegt. Ik ben ontzettend slecht in wiskunde en de term de Human Equation had ik uit een StarWars film (haha). Ik ben geen betaman en heb mijn Atheneum gehaald doordat ik van die goede cijfers had voor de talen. Dus equation is niet echt een favoriet woord. Dat wetenschappelijke is niet helemaal mijn ding. De echte vragen in het leven trekken me aan. Dat vind ik bijzonder

We beëindigen het gesprek en ik moet zeggen dat het gesprek heel prettig was. Het verhaal van The Theory Of Everything is inspirerend genoeg om daar lekker over te bomen en de muziek is uitermate geschikt om keihard te beluisteren. Steeds weer opnieuw.