Het geheel wordt aan elkaar gepraat door de originele Dr. Who, Tom Baker. Aan de ene kant is het heel prettig dat hij beknopt het verhaal tussen de diverse composities betekenis geeft. Aan de andere kant haalt hij naar mijn idee soms ook de vaart uit het album. Het verhaal op zich speelt zich af in de 19e eeuw (1884) en lijkt een wat lugubere variant op Romeo & Julia met daarin de nodige intriges, standbeelden die tot leven komen en een engel die een belangrijke rol gaat spelen.
Het album start met een soort samenvatting van het gehele album in Fatum Horrificum. Al snel maak je als luisteraar kennis met de hoofdpersonen Daniel (Tommy Karevik) en Abby (Cammie Gilbert). Tommy is al een bekende in de Ayreonwereld maar Cammie Gilbert (Oceans Of Slumber) is een frisse nieuwe stem voor Ayreon. Naast deze uitstekende stemmen hebben ook Simone Simons, Dee Snideer, Marcela Bovia, Caroline Westendorp, Johanne James, Noa Gruman, Paul Manzi, Michael Mills en Amanda Sommerville hun stemgeluid geleend voor dit nieuwe project en wist Arjen daarnaast onder meer Joe Satriani en Marty Fiedman te strikken.
Na de opening kunnen de Ayreonliefhebbers hun hart ophalen met Daniel’s Descent Into Transitus en Listen To My Story om met een floydachtige compositie Two Worlds Now One even de diepte in te gaan. Piano, zang en gitaar zijn subliem op elkaar afgestemd in een prachtige muziekervaring. Hoewel het verhaal zich afspeelt in 1884 zorgt het harpsichord in Talk Of The Town voor een ervaring die me meer naar de middeleeuwen terugvoert en ook naar het eerdere werk van Ayreon. Het geheel bouwt zich op naar wat bombastische stukken. Die vullen de zang goed aan. Zang die prominent aanwezig is en het gevoel van een musical sterk naar voren brengt. Nu heeft het begrip ‘musical’ voor mij persoonlijk niet een grote aantrekkingskracht. Daarbij een gevoel dat later op het album in bijvoorbeeld She Is Innocent ook naar voren komt.
Een ander terugkomend accent zijn de korte rustige balladachtige stukken zoals Old Friend waarin Daniel het standbeeld toezingt. Maar ook in Seven Days Seven Nights (dat doet denken aan Valley Of The Queens), Daniel’s Vision en Lavinia’s Confession. In laatstgenoemde compositie zet Ayreon sterk in. Dat sterke gevoel zakt wat in wanneer de narrator inzet, maar gelukkig ligt de bombast om de hoek en wordt ook goed ingezet.
Binnen het gehele progkarakter wijkt Get Out! Now! met Dee Snider licht af van het geheel. Passend bij de stijl van Dee is deze compositie gebouwd op een stevige (hard)rockleest en overtuigt daarmee zeker. Het bloedmooie Seven Days Seven Nights zet je weer even op het andere been om je vervolgens omver te blazen met Condemned Without A Trial. Het ritme is overtuigend sterk, het gebruik van fluit in de muur van gitaarriffs en het aanwezige toetsenspel zijn een lust voor het Ayreonoor. De spanning en het onrecht in de groepszang springen eruit en lijken een goede progvariant op Beauty And The Beast. Het opzwepende karakter krijgt zijn trieste uitwerking in Daniel’s Funeral. Muzikaal ligt het verdriet er bovenop en de heldere zang doet er nog eens een schepje bovenop. Het krijgt een vervolg in Hopelessly Slipping Away. Rustig wordt er weer gewerkt aan de droefheid waarbij het marsritme het duet complementeert. Een marsritme dat al eerder was opgevallen in de opener Fatum Horrificum.
Alles krijgt weer een andere wending in This Human Equation waarin de samenzang van de zangeressen heel erg Ayreonachtig aanvoelt en ook hier heeft Arjen de verschillende stemmen in elkaars verlengde weten te leggen. Het zorgt ervoor dat het progkarakter met de zuivere stemmen een toegankelijk aspect krijgt. De spanning neemt toe in Henry’s Plot. Een compositie die rustig van aard is en juist in die rust ligt de emotie en krijgt het verhaal een sinistere wending. De intrige van Henry en Lavinia krijgt hierdoor een ‘gezicht’. Lavinia besluit naar Abby te gaan en de onderhuidse spanning blijft bestaan in het duet tussen de twee dames in Message From Beyond. Ook hier overtuigen de dames met hun engelenzang in een zeer emotievol stuk muziek dat gaandeweg wat verandert in een wat proggy jazzstijl. Vooral qua ritme versnelt het geheel terwijl de zang toch eenzelfde melodielijn blijft volgen. De baslijn ligt er als een katalysator onder. De fans van Ayreon kunnen zeker hier hun hart stevig ophalen. Fans van Tommy mogen daarna in hun handjes knijpen bij de solopartij in Daniel’s Vision dat gevolgd wordt door een vrij druk en onrustig stuk muziek in She Is Innocent waarin de musicalfactor weer naar voren komt. Subtiel is de start waarbij de wind de naam van Daniel lijkt te roepen. Het bombast van Ayreon zet zich bij Lavinia’s Confession sterk in, maar lijkt wat in te zakken. Voor mij had hier het accent meer op de muziek en minder op de zang mogen liggen. Maar in het complete verhaal past de bekentenis van Lavinia goed in het geheel.
De kracht keert langzaam terug in Inferno waar vooral de koorzang de solo zangpartij mooi aanvult. Ineens waan je je in een abdij waar de Gregorianen de longen uit hun lijf zingen. Muzikaal werkt Arjen hier mooi naar een muzikaal hoogtepunt vol emotie van gekwelde aard. Het zet zich voort in Your Story Is Over! Met Abby In Transitus wordt muzikaal al duidelijk dat we het einde van het verhaal naderen. De rust is wedergekeerd en hier kijkt Abby nog even terug op het hele verhaal voordat The Great Beyond het album definitief afsluit. Bombastisch zet Arjen nog even alle registers open in een allesoverheersende muziekpartij om je vingers bij af te likken.
Transitus is van begin tot eind een bijzonder album. Arjen heeft de lat hoog gelegd voor hemzelf door een geheel andere verhaallijn in het leven te roepen en begeeft zich op het album, naar mijn idee, meer richting de rockoperakant. Dat houdt ook in dat de zangpartijen heel belangrijk zijn. De narrator in de persoon van Tom Baker lijmt de afzonderlijke composities met zijn warme stem aan elkaar. Daardoor lijkt de vaart er soms wat uit te gaan, maar het geeft de luisteraar ook een houvast op dit proglove-album. Muzikaal is het uiteindelijk een typisch Ayreonalbum geworden met veel variatie en heel heel veel heerlijke muziek dat alle hoeken van het prog(rock)genre benadert. Het duurde even voordat het album zich liet doorgronden, maar heeft langzaam toch bezit van me genomen en de anderhalf uur lijken steeds sneller voorbij te snellen.