Swans – Effenaar (Eindhoven) 07/10/2016

Mijn eerste kennismaking met Swans was in 2014, toen het album To Be Kind maar niet van de eindejaarslijstjes af te slaan leek. Toch maar eens proberen. Maar met een speelduur van ruim 2 uur is dat album nou niet bepaald de makkelijkste kost. Wellicht dat ik daardoor deze muzikale kolos niet goed op waarde kon schatten. Hoe zou deze muziek zich live ontplooien?

Anna von Hausswolff had de eer de avond te mogen openen. Gezeten aan haar piano met een gitaar op schoot werd ze begeleid door de zware tonen van haar tweekoppige band – klein als een fee, maar met vocale uithalen als een tovenares. Het tafereel had wel iets sprookjesachtigs; gedrapeerde gordijnen op de achtergrond, waar het licht van groene lampen overheen danste alsof het lantaarns in de wind waren. Von Hausswolffs muziek sloeg er bij vlagen in om het publiek mee te nemen in haar griezelige sprookjeswereld.

Zonder dat de zaallichten volledig gedoofd werden betrad Michael Gira met zijn Swans het podium. De band is vijf man sterk, met Gira als onomstreden kapitein aan het roer. Swans is zíjn band – hij is niet de leadzanger, of de leadgitarist, maar de dirigent. Het past ook wel bij een band die de grenzen van muzieknummers zodanig opgezocht heeft dat je eerder van composities dan van nummers te spreken. Het eerste ‘nummer’, The Knot, beslaat zo’n drie kwartier en bestaat uit flarden nieuwe muziek. Is het één nummer dat op een volgende plaat komt te staan? Zijn het drie losse nummers? Alleen Michael Gira en zijn band weten vooralsnog het antwoord.

Swans bleef in mijn achterhoofd knagen, toen ik To Be Kind maar geen plekje kon geven. Het was het op een zonneloze novemberdag dat de plaat eindelijk op z’n plek viel. De puzzelstukjes werden met een hamer op hun plaats geslagen. Diezelfde overtuigingskracht kwam met name in de tweede helft van de set mokerhard door. De kracht van herhaling en de subtiele kunst van opbouw zijn de twee beste troeven in het muzikale arsenaal van Swans.

Gira is een perfectionist, die een idee in zijn hoofd heeft en dat door strakke repetitie en begeleiding live aan zijn bandleden weet uit te leggen. Zo’n perfectionist zelfs, dat hij na veelvuldig en driftig gebaren naar de zijkant de show ook even stillegt, want de geluidsman ‘is ruining the show’. De band lijkt niet van de opmerking op te kijken, want ze blijven gewoon op hun plek staan. Na een blijkbaar verzoenend gesprek in de coulissen kan ook Gira er weer tegenaan.

En gelukkig maar; de slotnummers Cloud of Unknowing en The Glowing Man zijn het evangelie waarvoor de volgelingen van Michael Gira en Swans naar de Effenaar zijn gekomen. Muziek luisteren wordt muziek beleven. Gira staat vooraan op het podium als een dirigent, die niet alleen zijn band aanstuurt maar ook tot het publiek preekt met zijn muziek. Zijn volgelingen verlaten na een oorverdovende mis van ruim twee uur de Effenaar, zijn kerk deze avond.

Setlist: The Knot / Screen Shot / Cloud of Forgetting / Cloud of Unknowing / The Glowing Man